χρυσός κανόνας

(αγγλικά gold standard, που χρησιμοποιείται ως διεθνής όρος). Νομισματικό σύστημα που στηρίζεται στον χρυσό. Το χρυσό νομισματικό σύστημα δημιουργήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία: από το 1816 το χρυσάφι, που έως τότε, αν και ήταν το κύριο νόμισμα, μοιραζόταν τον ρόλο του με τον άργυρο, έγινε βάση του νομισματικού συστήματος, ενώ ο άργυρος υποβιβάστηκε στον ρόλο του βοηθητικού νομίσματος. Η Μεγάλη Βρετανία ήταν τότε η μόνη χώρα με χρυσό σύστημα: όλες οι άλλες χώρες εφάρμοζαν τον διμεταλλισμό. Η αύξηση της παραγωγής χρυσού, μετά την ανακάλυψη των χρυσωρυχείων της Καλιφόρνιας και της Αυστραλίας, διευκόλυνε τη διάδοση του χ.κ. στις επόμενες δεκαετίες (η Γερμανία τον δέχτηκε στα 1872, οι ΗΠΑ το 1900) και πριν από τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο ο χ.κ. είχε γίνει ουσιαστικά το παγκόσμιο νομισματικό σύστημα. Τα βασικά χαρακτηριστικά του χρυσού συστήματος είναι τα εξής: 1) το κράτος καθορίζει τη νομισματική μονάδα με βάση τον χρυσό, δηλώνει δηλαδή ότι οι λέξεις δολάριο, λίρα, δραχμή κλπ. σημαίνουν μια ορισμένη ποσότητα καθαρού χρυσού. 2) Η κοπή του χρυσού είναι ελεύθερη, δηλαδή το νομισματοκοπείο είναι υποχρεωμένο να δέχεται και να κόβει σε νομίσματα οποιαδήποτε ποσότητα καθαρού χρυσού του παρέδιδαν ιδιώτες. 3) Ο χρυσός, τόσο σε μορφή νομίσματος όσο και ακατέργαστος, μπορεί να εισάγεται και να εξάγεται ελεύθερα. 4) Ακόμα και με σύστημα χ.κ. τον ρόλο μέσων πληρωμής εκτελούν τα τραπεζογραμμάτια και οι καταθέσεις, που δημιουργήθηκαν στις τράπεζες με την πίστη, αλλά εφόσον αυτά είναι μετατρέψιμα σε χρυσό, ο όγκος τους είναι σχετικός, έστω και όχι αυστηρά, με την ποσότητα του χρυσού. Από τα χαρακτηριστικά αυτά προκύπτει, σε ένα καθαρό και αυστηρό χρυσό σύστημα (gold specie standard) από το ένα μέρος η ταυτότητα αξίας μεταξύ του νομίσματος και μιας σταθερής ποσότητας πολύτιμου μετάλλου που περιέχεται σε αυτό και από το άλλο η ταυτότητα αξίας μεταξύ μεταλλικού νομίσματος (που κυκλοφορεί στο εσωτερικό της χώρας και χρησιμοποιείται για τις τρεχούμενες πληρωμές) και των τραπεζογραμματίων (που κυκλοφορούν πλάι σε αυτό και είναι απλό υποκατάστατό του). Στον καθαρό χρυσό κανόνα η αξία του νομίσματος είναι λοιπόν στενά συνδεδεμένη με την αξία μιας σταθερής ποσότητας πολύτιμου μρτάλλου. Έτσι η ισοτιμία ανταλλαγής των νομισμάτων των διαφόρων χωρών που εφαρμόζουν τον χ.κ. διατηρείται σημαντικά σταθερή, γιατί δεν μπορεί να κυμαίνεται παρά μόνο μέσα σε αρκετά στενά όρια (τα λεγόμενα σημεία χρυσού) γύρω από μια σταθερή ισοτιμία. Η σταθερότητα των ανταλλαγών, που εξασφάλιζε ο χ.κ. και η οποία στηριζόταν ουσιαστικά στην ταυτότητα των διαφόρων νομισμάτων, ήταν μια από τις προϋποθέσεις που διευκόλυναν την ανάπτυξη των ανταλλαγών σε παγκόσμια κλίμακα και τη γρήγορη οικονομική ανάπτυξη του νεότερου δυτικού κόσμου, που ακολούθησε. Με την προϋπόθεση αυτής της σταθερότητας είναι διαποτισμένη η κλασική θεωρία του διεθνούς εμπορίου, που απέδιδε ακριβώς στο χρυσό νομισματικό σύστημα την ικανότητα να εξασφαλίζει, κατά τρόπο αυτόματο, όχι μόνο τη σταθερότητα των ανταλλαγών, αλλά και την ισορροπία των διεθνών ανταλλαγών. Η ουσιαστική ισορροπία του ισοζυγίου πληρωμών μεταξύ δύο χωρών κάνει πραγματικά αναγκαία την αποστολή χρυσού για την κάλυψη της διαφοράς, από τη χώρα Α, που είχε πλεόνασμα εισαγωγών, στη χώρα Β που έχει πλεόνασμα εξαγωγών. Αλλά στη χώρα Α, από την οποία φεύγει ο χρυσός, παρουσιάζεται μείωση της ποσότητας του νομίσματος που κυκλοφορεί και κατά συνέπεια –με βάση την ποσοτική θεωρία του νομίσματος– μείωση των εσωτερικών τιμών. Το αντίθετο συμβαίνει στη χώρα Β, όπου συρρέει ο χρυσός και όπου η αυξημένη ποσότητα χρυσού θα προκαλέσει αύξηση των εσωτερικών τιμών.